طبقه بندی و تحلیل طنز در مثنوی های سنایی

دانشمند زمانه و شاعر پرآوازه، حکیم سنایی غزنوی از بزرگ ترین شاعران قصیده گو و مثنوی سرای زبان فارسی ست، که در سده ششم هجری می زیسته است. بسیاری از مفاهیم و مضامین بلند اخلاقی و عرفانی، برای نخستین بار، با سحر و سادگی سخن دل نشین، زلال، و از جان برخاسته حکیم سنایی به ادبیات کهن فارسی وارد شد. از امتیازات سخن سنایی، سیلان روح طنز در اشعار اوست. وی با زبانی صریح و بی پروا به انتقادهای مهم اجتماعی و سیاسی پرداخته است که در زبانی طنزآمیز جلوه گر شده است. (شفیعی کدکنی) در این تحقیق دو مثنوی حدیقه الحقیقه و کارنامه بلخ اساس کار بوده است. که هر طنز با چهار عنوان بازگردانی،موضوع، هدف و شگرد مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه کار بیانگر این مطلب است که سنایی به ضرورت و با آگاهی از چاشنی طنز استفاده نموده است. کلام سنایی مانند حافظ و سعدی و مولانا لحن طنز آمیزدارد، این روش را در بسیاری از آثار جدی خود و حتی قصایدش نیز حفظ کرده است. نگاه سنایی به طنز، مانند نگاه او به جهان عمیق و اساسی است. می توان گفت تا زمان ما به طنز سنایی چیزهای زیادی افزوده نشده یعنی نهاد خانواده، بنیادهای اجتماعی، دولت، قدرت – این جهان و آن جهان – عدالت و ... همه و همه را به طنز کشانده است. مخاطبان طنز سنایی عمدتاً مدعیان شعر، مداحان درباری، جاه طلبان و زرپرستان، طبقات حاکم زمان، علمای بی عمل و دسته ای که برای حطام دنیوی، دین را وسیله قرار می دادند. سنایی به مذّمت دنیا و زندگی می پردازدواخلاق مردمان را ویران می بیند طنز او نشان از رویکردهای فکری و فلسفی و عارفانه عمیق دارد، سنایی از صورت شعر و قالب مثنوی استفاده می کند.او از ابزار طنز برای بیان اندیشه ی صوفیانه و اجتماعی و فلسفی و اخلاقی و سیاسی بهره می برد و آن را در پیمانه ی داستان و حکایت می ریزد. زبان طنز های او بسیار ساده و همه فهم می باشد. و عفت کلام را در زبان طنز رعایت می کند. به هر تقدیر سنایی شاعری عارف، هجاگویی قدرتمند ، هزل سرایی شیرین و طنز سرایی عمیق است. - واژگان کلیدی : طنز و ساختار آن، سنایی، تفاوت هزل و هجو با طنز، اهداف طنز، موضوعات طنز